Ekonomideki 5 Paradoks

 İçindekiler 🧃

• Giffen Paradoksu 🍟
• Değer Paradoksu 💎
• İkarus Paradoksu 🪂
• Tasarruf Paradoksu 💰
• Easterlin Paradoksu ☺️

Ekonomi, hepimizin az çok bildiği ve kullandığı günlük hayatımızdaki sosyal bir bilimdir. İçerisinde kesin yada doğru gözüken şeylerle doludur ancak bazı istisnaları da bulunmaktadır. Ekonominin içerisinde de diğer bilimlerde olduğu gibi bazı paradokslar bulunur. Bu ekonomik paradokslar birbirinden çelişkili ve çıkmazlıdır. Bugün sizlere ekonomideki 5 paradokstan bahsedeceğiz. Aşağıda Değer paradoksu, İkarus çelişkisi, Easterlin çelişkisi, Giffen paradoksu, Tasarruf Paradoksu gibi konuları kısaca değindik. Daha kısa özetleri başlıkların sonlarında bulabilirsiniz. Hadi başlayalım. 💗

Ekonomideki 5 Paradoks

Giffen Paradoksu

Giffen Paradoksu 🍟

Talep yasasına göre bir malın fiyatı ne kadar yüksekse talebide ters yönlü az olur. Bu tam tersi durumda da geçerlidir. Ancak bunu bozan bir çelişki vardır. 19. yüzyılda Sir Robert Giffen tarafından öne sürülmüştür. Bu paradoksa göre Giffen malın (düşük mal) fiyatı yükseldiğinde talebi artarken, fiyat düştüğü zaman ise talebi azalır. Bu durumu ilk okuduğunuzda anlamsız gelebilir ama Robert Giffen İrlanda’da bu durumu fark etmiştir.
Giffen, 19. yüzyılda İrlanda’da yaşanan patates kıtlığının patates fiyatlarını yükseltmesine rağmen patatese olan talebi düşürmemiş aksine arttırmıştır. Bu tersliğin sebebini araştıran Giffen, İrlanda’da yaşayan işçilerin gelirlerinin çok düşük olması nedeniyle beslenmelerini daha ağırlıklı olarak patates ile karşıladıkları, gelirlerinin az bir kısmını et gibi yüksek bütçeli yiyeceklere ayırdıkları gözlemlemiştir. Oluşan patates kıtlığında patatesin fiyatı artınca tüketicilerin ödedikleri bedel de artmıştır. Patates fiyatlarındaki bu artış sebebiyle işçilerin et gibi pahalı yiyecekleri almaya paraları yetmeyince bütçelerinin tamamını patates talep etmeye ayırdıklarını gözlemlemiştir. 🥔

Giffen malın (düşük mal) fiyatı yükseldiğinde talebi artarken, fiyat düştüğü zaman ise talebi azalması 19.yüzyılda İrlanda’da yaşanan patates kıtlığı bu paradoksa bir örnektir.

Değer Paradoksu

Değer Paradoksu 💎

Diğer adıyla elmas-su paradoksu olarak bilinen değer paradoksu ekonomide bilinen popüler paradokslardandır. Su, bizim ve diğer canlılar için vazgeçilemez zorunlu bir ihtiyaçtır. Ne olursa olsun suyu bir şekilde içmeliyiz. Elmas ise günümüzde sanayide ve takılarda çokça kullanılan değerli bir madendir. Elmasın sanayide kullanılması önemini oldukça arttırmıştır. Peki hayatımızda su 3 temel ihtiyacımız içinde yer almasına rağmen neden elmastan daha değerli? Bu paradoks bizleri ekonomide arz-talep, bolluk-kıtlık kavramlarıyla karşılar. Bir şey bolsa yani (arzı talebinden fazlaysa) fiyatı düşer. Başka bir şey kıtsa yani (arzı talebinden düşükse) fiyatı artar. Bunu anlatıyorum çünkü elmas-su bunu kanıtlıyor. Elmasın arzı az olduğu için fiyatı fazla olduğu gibi suyun arzı fazla olduğu için fiyatı düşüktür. 🌊
Başka bir gezegene gittiğimizi düşünelim, taşı toprağı elmas ama su çok az bulunuyor. Bu sefer elmasın değeri çok az olurken suyun değeri inanılmaz artardı. Elmasın yada suyun vazgeçilmez yada ne kadar faydalı olduğu değilde ne kadar az yada bol bulunduğu fiyatı belirler.

Bir malın/hizmetin fiyatını, ne kadar faydalı yada vazgeçilmez olduğu belirlemez. Onu belirleyen şey onun ne kadar kıt yada bol olduğudur.

İkarus Paradoksu

İkarus Paradoksu 🪂

Atinalı Mimar Daedalus ve oğlu İkarus, Kral Minos emriyle bir labirente hapsedilir. Daedalus bu labirentten oğluyla uçarak kaçmak isteyince balmumu ve kuşların tüyleriyle kanat yapmaya karar verir. Yaptığı kanatlarla oğluyla kaçmadan önce oğlunu çok yüksekten yada çok alçaktan uçmaması gerektiğini söylerek uyarır. Çok yüksekten uçarsa kanatlarında tüyleri birbirine bağlayan balmumu eriyerek düşeceğini, alçaktan uçarsa da denizin nemi kanatlarına zarar verebilirdi. Uçmaya başlayan Daedalus ve oğlu İkarus başarıyla gökyüzüne yükselir. İkarus uzun süre hapis kaldığı için uçmanın verdiği heyecanla yükseldikçe yükselir. Babasının uyarılarını dinlemeyen ikarus güneşe yaklaştıkça balmumlarını eritir ve denize düşerek boğulur.

Danny Miller, İcarus Paradox adlı kitabıyla bu mitolojiyi iş dünyasına uyarlar. Miller’a göre çoğu şirket, belirli bir başarıya ulaştıktan sonra bu başarının verdiği güvenle şirketler yapılarının karmaşıklaşması ve rakiplerin stratejileri gibi şeyleri küçük görmeye başlar. Bunun sonucunda genelde denetimi elden kaçırırlar ve bu çöküşe kadar kötü durumlara yol açabilir. 🥲

İkarus’un babasının uyarılarını dinlemeyip yere düşüp boğulması. Her şeyin fazlasının zarar olması gibi fazla güven, çöküşlerin öncülerinden biridir.

Tasarruf Paradoksu

Tasarruf Paradoksu 💰
Tasarruf çoğumuzun kelime olarak bildiği ve günlük hayatta uyguladığı bir kavramdır. Ama bunun da bir paradoksu vardır. Keynes tarafından geliştirilen Keynesyen ekonomisinin temellerinden birisini bu oluşturur. Toplum içerisinde bir yada bir kaç kişinin yaptığı tasarruf kendileri için iyi bir şeydir. Bu tasarruflar yatırıma da kaynak oluşturacağı için de yararlıdır. Ancak bir yada birkaç kişi yerine o toplumda bulunan bütün herkesin tasarruf yapması yararlı olmayabilir. Çünkü tasarrufların artması tüketimi azaltacak, bu toplam talebi düşürecektir ve bununla birlikte toplam gelir düzeyinde azalmaya yol açar. Toplam gelir düştüğünde ise tasarruflar da azalmaya başlar. İşin özü tasarruf iyi bir
şeydir ancak tüketimi düşürürse zararlıdır.

Easterlin Paradoksu

Easterlin Paradoksu ☺️

Mutluluk parayla satın alınamaz diye bir sözü belki hepimiz duymuşuzdur. Peki gerçekten öyle mi? Uzun yıllardan beri yapılan araştırmalarla mutlulukla ilgili tam fikir birliğine varamamışlardır. Davranışsal iktisatla beraber merak duyulan bu konu süregelen süreçte iktisatla bağlarını güçlendirmişti. Richard Easterlin, 1974’de yazdığı “Does Economic Growth Improve the Human Lot?” makalesi ve Easterlin paradoksuyla bilinir. Bu paradoksa göre gelirin yükselmesiyle mutluluk pozitif ilişki içindedir. Ancak zamanla mutluluk, gelir artmaya devam ettikçe yukarı doğru yönelmediğini ortaya çıkarır. Yani yüksek gelirli insanlar düşük gelirli meslektaşlarından daha mutlu olurken zaman içinde daha fazla mutluluk vermez. 🫠

Para mutluluğu getirebilir ancak paranın verdiği mutluluğun da bir sınırı vardır.
Bu ve bunun gibi ekonominin içinde paradokslar olarak örnek gösterilebilir. Ekonomideki 5 paradoks yazısında genel olarak bunları bilmek yeterlidir. Bu paradoksları daha sonra detaylı inceleyip açıklamaları yapılacaktır. Şimdilik bunlar özet niteliğindedir. Başka bir yazımız olan makro iktisatı öğrenmek için tıklayın.

Ekonomideki 5 paradoks ve onunla bağlantılı kavramları yazıda açıklayıp örnekler verilmiştir. Yazımı okuduğunuz için çok teşekkür ederim. 💗 Ekonomideki 5 paradoks ilgili görseller için Pinterest sayfamıza bakabilirsiniz. ✨

Kaynaklar

• Wikipedia katılımcıları (2023). Giffen paradoksu.  Vikipedi, Özgür Ansiklopedi. Erişim tarihi 08.56, Mart 13, 2024 url:https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Giffen_paradoksu&oldid=30280271.
• Wikipedia contributors. (2023, November 15). Paradox of thrift. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 08:58, March 13, 2024, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Paradox_of_thrift&oldid=1185191196
• Wikipedia contributors. (2023, July 20). Icarus paradox. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 08:58, March 13, 2024, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Icarus_paradox&oldid=1166264107
• Wikipedia contributors. (2024, February 1). Easterlin paradox. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 08:59, March 13, 2024, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Easterlin_paradox&oldid=1202046982
• Wikipedia contributors. (2023, August 31). Paradox of value. In Wikipedia, The Free Encyclopedia. Retrieved 08:59, March 13, 2024, from https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Paradox_of_value&oldid=1173146997